Totalitaire trekjes

Dit interview van Mattias Desmet met De Wereld Morgen is een lang relaas en het lezen meer dan waard. Het volledige interview vind je hier, onder de afbeelding geef ik enkele highlights.

"Men zag aanvankelijk dat mensen zonder veel over het virus te weten verschrikkelijke angstbeelden oprakelden en er een ware maatschappelijke paniekreactie ontstond. Dat gebeurt vooral als er voordien al een sterke, latente angst in een persoon of bevolking schuilt.

De psychologische dimensie van de huidige coronacrisis wordt zwaar onderschat. Een crisis werkt als een trauma dat het historische besef van de mens wegneemt. Men ziet het trauma als een gebeurtenis op zich, terwijl het deel uitmaakt van een continu proces."

"Wel, je moet weten dat de lockdowns en de maatregelen totaal anders zijn voor jongeren dan voor volwassenen. Anders dan bij een volwassene, waar een tijdsspanne van een jaar zo voorbij is, betekent een jaar voor een jongere een tijdvak waarbinnen men een enorme psychologische ontwikkeling doormaakt. Dit gebeurt sterk in dialoog met leeftijdsgenoten. De jongeren van nu maken dit tijdvak in isolatie mee en het kan heel goed zijn dat dit voor de meerderheid van hen desastreuze gevolgen zal hebben."

"Vergis u niet: aan de universiteit en in de medische wereld zijn er veel mensen die verbluft toekijken op wat er gaande is. Ik heb nogal wat vrienden in de medische wereld die niet begrijpen wat er gaande is. Ze zeggen “doe je ogen open, zie je niet dat dit virus de pest niet is?”. Maar al te vaak zetten ze de stap niet om dit ook publiekelijk te zeggen. Bovendien openbaren zich voor iedere kritische stem dertig anderen die wèl meegaan in het verhaal. Zelfs indien dit betekent dat ze hun kritische wetenschappelijke houding in deze moeten laten varen.

Is dit een teken van lafheid?

Bij sommigen voor een deel wel. In feite kan je overal drie groepen onderscheiden. De eerste groep gelooft het verhaal niet en zegt dat ook publiekelijk. De tweede groep gelooft ook niet in het verhaal maar gaat er publiekelijk toch in mee, omdat men gezien de sociale druk niet anders durft. En de laatste groep gelooft ècht in het dominante narratief en kampt met reële angst voor het virus. Deze laatste groep vindt men zeker ook aan de universiteiten terug."

"Het onderzoek omtrent corona bulkt inderdaad van de tegenstrijdigheden. Bijvoorbeeld aangaande de effectiviteit van mondkapjes of hydroxychloroquine, de succesvolheid van de Zweedse aanpak of de werkzaamheid van de PCR-test. Nog merkwaardiger is dat de onderzoeken enorm veel onwaarschijnlijke fouten bevatten waarvan men niet begrijpt dat een normaal verstandig persoon ze maakt. Zo spreekt men nog steeds, om de evolutie van het aantal besmettingen in kaart te brengen, in termen van het absolute aantal vastgestelde besmettingen. Terwijl een schoolkind weet dat dit niets betekent zolang het aantal vastgestelde besmettingen niet in verhouding met het aantal afgenomen tests wordt gebracht. Met andere woorden, hoe meer tests je afneemt hoe groter de kans wordt dat je aantal besmettingen stijgen. Is dit zo moeilijk? "

"We zien ook hier een soort naïef geloof in objectiviteit dat in zijn tegendeel kantelt: radicaal gebrek aan objectiviteit met massa’s fouten en slordigheden. Bovendien bestaat er een sinister verband tussen de opkomst van dit soort absolutistische wetenschap en het proces van massavorming en totalitarisering in de maatschappij. In haar boek The Origins of Totalitarianism beschrijft de Duits-Amerikaanse politieke denker Hannah Arendt op een verbluffende manier hoe dit proces onder andere in nazi-Duitsland verliep. Zo vallen totalitaire regimes in wording typisch terug op een ‘wetenschappelijk’ discours. Ze tonen daarbij een grote voorliefde voor cijfers en statistieken, die snel verworden tot pure propaganda, gekenmerkt door een radicale ‘minachting voor de feiten’. Het nazisme baseerde haar ideologie bijvoorbeeld op de superioriteit van het Arische ras. Een hele reeks zogenaamde wetenschappelijke cijfers onderbouwde hun theorie. Vandaag weten we dat deze theorie in wetenschappelijk opzicht geen enkele waarde had, maar wetenschappers verdedigden toen de standpunten van het regime in de media."

"...de opkomst van dit soort wetenschap en zijn industriële toepassingen gepaard ging met een typische maatschappelijke verandering. De klassen verdwenen en de normale sociale banden raakten in verval, met veel onbestemde angst en onbehagen, gebrek aan zinverlening en frustratie. Het is onder dergelijke omstandigheden dat er zich een massa vormt, een groep met heel specifieke psychologische kwaliteiten. In principe komt het hierop neer dat bij massavorming alle angst die in de maatschappij rondwaart, aan één ‘object’ gekoppeld raakt – bijvoorbeeld de Joden – waardoor de massa een soort energieke strijd aangaat met dit object. En op dat proces van massavorming ent er zich vervolgens een volledig nieuwe politieke en staatkundige organisatie: de totalitaire staat.

Vandaag merkt men gelijkaardige fenomenen op. Er is een enorm psychisch lijden, gebrek aan zinverlening en afwezigheid van sociale banden in de samenleving. Dan komt er een verhaal langs dat een angstobject, het virus, aanwijst, waarna de bevolking haar angst en onbehagen massaal aan dit angstobject koppelt. Ondertussen klinkt voortdurend in alle media de oproep om gezamenlijk de moordende vijand te bestrijden. De wetenschappers die het verhaal aan de bevolking brengen krijgen een ontzagwekkend maatschappelijke macht in ruil. Hun psychologische macht is zo groot dat op hun suggestie de hele samenleving abrupt een hele reeks sociale gebruiken verloochent en zichzelf reorganiseert op een manier die niemand aan het begin van 2020 voor mogelijk had gehouden."

"Het huidige coronabeleid geeft tijdelijk een stukje sociale verbondenheid en zinverlening aan de samenleving terug. Zich samen inzetten tegen het virus creëert een roes. De roes zorgt voor een enorme blikvernauwing waardoor andere zaken, bijvoorbeeld de aandacht voor de collaterale schade, op de achtergrond verdwijnt. Nochtans waarschuwden de Verenigde Naties en verschillende wetenschappers al van bij aanvang dat de collaterale schade wereldwijd gezien veel meer doden, bijvoorbeeld door honger en uitgestelde behandelingen, kan voortbrengen dan het virus.

Massavorming heeft nog een merkwaardig effect: ze zorgt dat individuen alle egoïstische en individuele drijfveren aan de kant schuiven, of liever, psychologisch veronachtzamen. Op die manier kan men een overheid tolereren die alle persoonlijke geneugten afneemt."

"Een bevolking die door dit proces gegrepen is, is tot enorme wreedheden in staat naar anderen toe, maar ook naar zichzelf. Ze aarzelt absoluut niet om zichzelf op te offeren. Dit verklaart waarom een totalitaire staat – in tegenstelling tot dictaturen – niet kan blijven bestaan. Ze soupeert zichzelf als het ware uiteindelijk helemaal op. Maar het proces kost doorgaans enorm veel mensenlevens.

Denkt u in de huidige crisis, en de overheidsreactie hierop, totalitaire trekken te herkennen?

Zeer zeker. Wanneer men afstand neemt van het virusverhaal ontdekt men een totalitariserend proces par excellence."

"In hun visie beoogt het aanwakkeren van de angst het goede voort te brengen. Maar bij het opstellen van al deze draconische maatregelen vergeten de beleidsmakers dat mensen – ook lichamelijk – niet gezond kunnen zijn zonder voldoende vrijheid, privacy en recht op zelfbeschikking. Waarden die deze technocratische totalitaire visie totaal negeert. Hoewel de overheid een enorme gezondheidsverbetering voor haar samenleving ambieert, zal ze door haar optreden, net de gezondheid van de samenleving ruïneren. Dat is trouwens een basiskenmerk van het totalitaire denken volgens Hannah Arendt: het eindigt in exact het omgekeerde van wat het oorspronkelijk nastreeft."

"Een vaccin zal de huidige impasse niet oplossen. Deze crisis is geen gezondheidscrisis, het is een diepgaande maatschappelijke en zelfs culturele crisis. Trouwens, de overheid heeft al laten weten dat na de vaccinatie de maatregelen niet zomaar zullen verdwijnen. In een artikel stond zelfs te lezen dat het opvalt dat de landen die al ver gevorderd zijn met de vaccinatiecampagne – zoals Israël en Groot-Brittannië – de maatregelen merkwaardig genoeg nog serieus aan het verstrengen zijn. Ik voorzie eerder dit scenario: alle veelbelovende studies ten spijt zal het vaccin geen oplossing brengen. En door de blindheid die massavorming en totalitarisering met zich meebrengt, zal men de schuld daarvan leggen bij degenen die niet in het verhaal meegaan en/of weigeren zich te laten vaccineren. Zij zullen als zondebok dienen. Men zal hen monddood proberen te maken. En als dat lukt, komt het gevreesde kantelpunt in het proces van totalitarisering: pas nadat ze de oppositie helemaal heeft uitgeschakeld toont de totalitaire staat zijn agressiefste gedaante."