De visie van Waalse academici en onderzoekers
- Carine Knapen
- Jan 30, 2021
- 5 min read
Onderzoekers van alle Franstalige universiteiten stellen zich vragen over de democratische gevolgen van de crisis en over de legitimiteit van de uitzonderingsbevoegdheid.
Meer dan 10 maanden geleden werden in België de eerste vrijheidsbeperkendemaatregelen genomen. Deze ongekende maatregelen, die enkele weken eerder nog ondenkbaar waren, hebben ons leven en onze samenleving op zijn kop gezet.
Zij zijn met spoed goedgekeurd naar aanleiding van een moeilijk te voorspellen verschijnsel, de covid-19-epidemie. Dat er toen geen democratisch debat heeft plaatsgevonden, was begrijpelijk gezien de urgentie en het uitzonderlijke karakter van de maatregelen. Een brede coalitie van democratische partijen creëerde een consensus rond een minderheidsregering. Een nieuwe situatie, nieuwe politieke reacties.
Afgelopen herfst werd een volwaardige regering geïnstalleerd. Minder dan een maand na de installatie vond de tweede lockdown plaats. Het verschilt fundamenteel van het eerste in twee opzichten. Ten eerste is het nu onmogelijk om je op verrassing te beroepen. Ten tweede is het tijdelijke en uitzonderlijke karakter van de opsluiting niet langer duidelijk.
De covid-19-maatregelen zijn maandenlang van kracht geweest voor herhaaldelijk opeenvolgende periodes die de facto onbepaald zijn in de tijd. De recente verlenging van de maatregelen tot 1 maart wijst op een verdere zorgwekkende verslechtering van de situatie terwijl de situatie in de praktijk steeds beter wordt.
Tot nu toe hebben de autoriteiten niet de minste de moeite genomen. Nu handelen ze achter gesloten deuren.
Er is geen sprake meer van een noodsituatie, maar van een uitzonderlijke regeling die voor lange tijd van kracht zal zijn.
Drie maanden na het begin van de tweede opsluiting deelt de regering nog steeds geen vooruitzicht op een uitweg mee.
Aanzienlijke economische, sociale en psychologische schade.
Ondanks de duur van de crisis, is de communicatie altijd die van een noodsituatie. De media krijgen hun dagelijkse portie Covid-cijfers, zonder enige terugblik of analyse of, behalve in zeldzame gevallen, kritische matiging.
Ook de nieuwe soap opera over de wedloop tussen vaccinatie en de verspreiding van nieuwe varianten moet ons aan het lijntje houden. Bovenal zijn de verstrekte gegevens onvolledig voor wie een reëel idee wil hebben van de gevolgen van de opsluiting.
Hoe zit het met geestelijke gezondheid, zelfmoordpogingen, vroegtijdige schoolverlating, verarming, meer geweld binnen het gezin? In ieder geval lijkt het erop dat deze dimensies slechts een marginale invloed hebben op de genomen besluiten. Waarschijnlijk omdat de concrete gevolgen hier pas met vertraging merkbaar zullen worden, terwijl de besmettingen elke dag met maximale publiciteit worden rond gestrooid. Is dit een reden om geen rekening te houden met deze op zijn minst even belangrijke realiteiten?
Het is de hoogste tijd om ons de vraag te stellen hoe we samen kunnen leven in een pandemie in een maatschappij waar het nulrisico niet bestaat.
Momenteel proberen wij nog steeds een zeer beperkt dubbel risico te minimaliseren: verzadiging van ziekenhuizen gekoppeld aan de dood van kwetsbare personen, zonder ons echt af te vragen welk evenwicht er moet worden gevonden met de andere risico's en de schade die aan andere categorieën burgers wordt toegebracht. Toch exploderen deze andere risico's momenteel van alle kanten, zoals tientallen onderzoekers in de mens- en sociale wetenschappen al maandenlang voorspellen, en wier voorstellen door de politieke autoriteiten niet worden gehoord.
Enorme beperkingen op burgerlijke vrijheden
Covid-19 beheer doet ook een fundamenteel probleem rijzen in verband met de eerbiediging van de legaliteit en de rechtsstaat. Sinds enkele maanden hekelen constitutionalisten en politicologen het beheer van de crisis door middel van een eenvoudig ministerieel besluit en dringen zij aan op een Coronawet
Naast de loutere eerbiediging van de Grondwet zorgt de rechtsstaat voor de beperking van het optreden van de Staat ten aanzien van de burgers door een juridisch kader op te leggen en willekeur te verbieden. In een notendop: de Staat kan niet doen wat zij wil, hoe dwingend en legitiem het doel dat zij nastreeft ook lijkt.
We zien elke dag de ernstige gevolgen van de vervaging van dit beginsel. De strijd tegen covid-19 redt zonder twijfel levens. Maar het verstikt onze rechten en vrijheden. De noodtoestand die zich aftekent staat de politie toe 's nachts woningen binnen te dringen, mobiele telefoons te traceren zonder rechterlijk bevel, het recht op betoging te beperken, het recht op arbeid op te schorten, het recht op onderwijs te misbruiken, onze medische gegevens in beslag te nemen voor controledoeleinden, onze bewegingsvrijheid te beperken, culturele rechten te doen verdwijnen...
De retrodegradatie gebeurt zonder parlementair debat of besluit en zonder voorafgaandelijk advies van de toezichthoudende autoriteiten om (afdeling Wetgeving van de Raad van State).
De Belgische democratie wordt vandaag uitgehold. De opsluiting en de modaliteiten ervan zijn niet het voorwerp van een openbaar, pluralistisch en open democratisch debat. Standpunten en argumenten die in strijd zijn met het officiële woord van de overheid worden niet gehoord. Het publieke debat vormt een essentiële voorwaarde voor elk legitiem en redelijk besluit, dat gebaseerd is op standpunten die soms allemaal verdedigbaar zijn, zelfs als zij tegenstrijdig zijn.
De controle op de toepassing van de regels door de burgers wordt steeds strenger. Tegelijkertijd wordt echter steeds minder aandacht besteed aan de controle van de regels door de autoriteiten. Het is een glibberig pad: gaan we niet in de richting van een autoritair beheer van de pandemie?
Daarom is het van essentieel belang een democratisch en open debat te voeren over ten minste drie elementen.
In de eerste plaats de definitie van het doel dat met deze maatregelen wordt nagestreefd: is het te voorkomen dat de ziekenhuisdiensten verzadigd raken of is het de bedoeling het virus uit te roeien door de vraag naar de middelen ter versterking van de medische hulpmiddelen te ontwijken?
Ten tweede, de mate van risico die wij collectief bereid zijn te aanvaarden in het licht van alle andere risico's.
En ten derde, de legitieme en evenredige maatregelen die zijn genomen om deze doelstellingen te bereiken.
Voor een geïnformeerd debat zijn betrouwbare gegevens en verschillende meningen nodig. Daarom moeten de gegevens zo spoedig mogelijk worden gedeeld, zodat elke onderzoeker ze kan verifiëren, aanvullen, bespreken en analyseren. Ook moeten alle adviezen van de verschillende deskundigenorganen openbaar worden gemaakt, zodat iedere burger kan worden geïnformeerd en de maatregelen kan begrijpen.
Ernstige gevolgen op middellange en lange termijn
De kentering waarvan wij getuige zijn, heeft ernstige gevolgen op middellange en lange termijn die de autoriteiten niet kunnen negeren: verlies van publieke steun voor de maatregelen, verlies van geloofwaardigheid voor leiders die hun momentum al aan het verliezen zijn, bewegingen van burgerlijke ongehoorzaamheid die kunnen leiden tot verdeeldheid en conflicten.
Bovendien is het scheppen van een dergelijk precedent een dringend gevaar in een context van toenemend populisme en autoritaire regimes, alsmede in het wetenschappelijk voorziene vooruitzicht van latere epidemieën. Hoe kunnen democraten onliberale tendensen voorkomen als de liberale staat de bres opent? Bereidt de huidige politieke klasse ongewild, door gebrek aan visie en moed, het einde voor van de democratie zoals wij die kennen? Er is nog tijd om het tij te doen keren.
*Ondertekenaars: Diane Bernard (USL-B), juriste en filosofe; Anne-Emmanuelle Bourgaux (UMons), juriste; Marie-Sophie Devresse (UCLouvain), criminologe; Alain Finet (UMons), management; François Gemenne (ULiège), politicologe; Christine Guillain (USL-B), juriste; Chloé Harmel (UCLouvain), juriste; Vincent Laborderie (UCLouvain), politicoloog ; Irène Mathy (USL-B), jurist ; Anne Roekens, (UNamur), historicus ; Damien Scalia (ULB), jurist ; Olivier Servais (UCLouvain), antropoloog en historicus ; Dave Sinardet (VUB- USL-B), politicoloog ; Nicolas Thirion (ULiège), jurist ; Erik Van Den Haute (ULB), jurist.
(1) A. Sen, L'idée de justice, Flammarion, 2010 (voor de vertaling in het Frans), met name blz. 141 en 417.
------------
Onze Waalse vrienden zeggen dus exact hetzelfde als de Vlaamse academici en onderzoekers en... onze buren in Nederland, Frankrijk, Duitsland en de rest van de wereld.
De maatregelen zijn niet legitiem. Alle democratische rechtsbeginselen worden met de voeten getreden.
Zoveel stemmen kunnen niet aanhoudend genegeerd blijven.
Als ze dit wel blijven doen is de kwade trouw bewezen en krijgt de systematische uitholling van de democratische rechtstaat een crimineel karakter dat niet meer te verschonen valt.
Comments